Raport powstał w ramach trzeciej edycji światowego badania opinii społecznej E-Survey on Road users’ Attitudes (ESRA) przeprowadzonego w 2023 r. W badaniu ankietowym ESRA3 wzięło udział ponad 37 tyś. użytkowników ruchu z 39 krajów z pięciu kontynentów (22 z Europy, 8 z Ameryki oraz 9 z Azji-Oceanii). Niniejszy raport tematyczny ESRA przeprowadzony został wśród kierowców młodych w wieku 18–24 lata i starszych w wieku 65–74 lata. Raport przedstawia wyniki ankiet na temat deklarowanych i postrzeganych własnych i innych (akceptacja własna i społeczna) zachowań niebezpiecznych w ruchu drogowym dotyczącym  kierowania pojazdem pod wpływem alkoholu/narkotyków/leków przepisanych przez lekarza, jazdy powyżej limitu prędkości i rozproszenia uwagi (słuchanie muzyki/ czytanie/sprawdzanie wiadomości na telefonie trzymanym w ręku podczas jazdy). W raporcie porównano wyniki ankiet, skupiając się na różnicach między starszymi, a młodymi kierowcami, przeanalizowano czynniki zwiększające prawdopodobieństwo udziału w wypadku kierowców starszych i młodych, przedstawiono rekomendacje dla bezpieczniejszej jazdy obu grup wiekowych kierowców.

Kluczowe wyniki

Deklarowane własne niebezpieczne zachowania w ruchu drogowym w ciągu ostatnich 30 dni
•   kierowcy w wieku 65–74 lata w porównaniu z młodszymi rzadziej kierują pojazdem powyżej dopuszczonego limitu alkoholu czy pod wpływem narkotyków. Wiek ma wpływ na prędkość: starsi kierowcy w wieku 65-74 lata rzadziej deklarują jazdę z prędkością wyższą ponad ograniczenia w porównaniu z młodszymi kierowcami w wieku 18-24 lata. Stasi rzadziej niż młodsi kierowcy rozmawiają też przez telefon komórkowy lub czytają wiadomości podczas jazdy.

Postrzeganie innych (akceptacja społeczna) zachowań niebezpiecznych na drodze
• wiek kierowcy ma znaczący wpływ na postrzeganie i akceptację dla zachowań niebezpiecznych innych kierowców.  We wszystkich badanych regionach świata młodsi kierowcy częściej niż starsi akceptują zachowania innych polegające na kierowaniu pojazdem: powyżej dozwolonego limitu alkoholu we krwi, powyżej ograniczenia prędkości poza obszarem zabudowanym, z telefonem komórkowego trzymanym w ręku (czytanie wiadomości i przeglądania mediów społecznościowych). Akceptacja dla tego typu zachowań wyraźnie maleje wraz z wiekiem. Związek pomiędzy wiekiem ankietowanych, a ww. zrachowaniami ryzykownymi innych uczestników na drodze najbardziej widoczny jest w Europie22, mniej w Azji iOceanii6 oraz Ameryce8. Młodzi kierowcy są bardziej tolerancyjni i częściej akceptują niebezpieczne zachowania dotyczące przekraczania prędkości przez innych, chociaż wzorce różnią się nieco w zależności od regionu.

Postrzeganie swoich (własna akceptacja) niebezpiecznych zachowań w ruchu drogowym
• ankietowani nie akceptują jazdy pod wpływem alkoholu, narkotyków, lekarstw przepisanych przez lekarza co pokazuje, że postrzegają je jako niebezpieczne i ryzykowne. Bardziej akceptują jazdę pod wpływem alkoholu, narkotyków/ przepisanych przez lekarza lekarstw niż jazdę z wyższą niż nakazuje prawo prędkością. Co ciekawe wśród ankietowanych występuje rozbieżność pomiędzy deklarowanymi zachowaniami, a własną akceptacją dla niebezpiecznych zachowań w ruchu drogowym. Odsetek własnej akceptacji jest znacznie niższy niż odsetek deklarowanych osobistych zachowań niebezpiecznych. Starsi użytkownicy dróg reprezentują bardziej ostrożną postawę wobec zachowań niebezpiecznych niż młodsi. Starsi kierowcy najmniej akceptują prowadzenie rozmów przez telefon komórkowy trzymany w ręku do czytania/sprawdzania wiadomości/mediów społecznościowych podczas jazdy, a najczęściej akceptują jazdę pod wpływem alkoholu/narkotyków/ lekarstw przepisanych przez lekarza. W niektórych regionach trudno jest jednoznacznie określić ich akceptację jazdy powyżej ograniczenia prędkości. Chociaż konsekwentnie wykazują najniższy poziom własnej akceptacji dla ww. wszystkich ryzykownych zachowań niż młodsi kierowcy.

Czynniki zwiększające ryzyko wypadku

• wyniki ankiet wskazują, że ryzyko uczestnictwa w wypadku kierowcy w wieku 18–24 lata jest znacznie wyższe niż kierowcy w wieku 65–74 lata (prawie trzykrotnie wyższe).
• Ryzyko wypadku kierowcy kobiety jest o 20% mniejsze niż mężczyzny.
• Ryzyko wypadku jest większe o 24% wśród kierowców poruszających się w terenie pozamiejskim.
• Prawdopodobieństwo wypadku wśród kierowców w wieku 65–74 lata, którzy kierują pojazdem rzadziej niż cztery dni w tygodniu jest mniejsze. Prawdopodobieństwo wypadku z udziałem kierowcy w wieku 18–24 lata jest wyższe, nawet jeśli kieruje pojazdem rzadziej niż cztery dni w tygodniu (kierując rzadziej pojazdem nie nabywają doświadczenia i umiejętności niezbędnych do bezpiecznej jazdy).
• 30% wzrasta prawdopodobieństwo udziału w wypadku kierowcy, który zadeklarował w ankiecie akceptację dla jazdy z większą prędkością niż dozwolona poza obszarami zabudowanymi (z wyjątkiem autostrad).
• 64% wzrasta ryzyko udziału w wypadku kierowcy, który akceptuje rozmowę przez telefon komórkowy trzymany w ręku podczas kierowania pojazdem, a dla tych którzy czytają/ sprawdzają wiadomości /media społecznościowe ryzyko wypadku wzrasta o 137%.
• Badania w ramach projektu ESRA3 potwierdziły, że kierowcy w wieku 18-24 lat i 65-74 to ofiary śmiertelne wypadków drogowych nadreprezentowane w swoich grupach wiekowych (tj. posiadające najwyższy wskaźnik ofiar na 1 mln populacji w grupie wiekowej).

Kluczowe zalecenia dotyczące polityki obejmujących młodych i starszych kierowców

• edukacja młodych kierowców powinna rozpoczynać się jak najwcześniej i kłaść nacisk na promowanie bezpiecznej i defensywnej jazdy. Programy edukacyjne dla początkujących kierowców powinny w tym okresie nauki zachęcać i wymagać częstego kierowania pojazdem. Doświadczenie zdobyte przez młodych kierowców w trakcie kierowania pojazdem ma kluczowe znaczenie dla bezpiecznej jazdy.
• edukacja starszych kierowców powinna być stałym elementem polityki brd i obejmować informację o warunkach przedłużenia zdolności do kierowania pojazdem poprzez kontrolowanie stanu zdrowia oraz  alternatywnych środkach transportu.
• dostępność alternatywnych środków transportu tym, którzy przestali być kierowcami.
• kontynuacja badań dotyczących wpływu wieku kierowcy na uczestnictwo w wypadkach drogowych jako podstawy do opracowania i wdrażania programów profilaktycznych skierowanych do grup najbardziej narażonych na ryzyko utraty życia na drodze.

Konkretne zalecenia dla poszczególnych interesariuszy obejmują:

• Do organizacji pozarządowych, NGO – należy organizować kampanie edukacyjne podnoszące świadomość na temat konsekwencji niebezpiecznych zachowań w ruchu drogowym tj. alkoholu, prędkości i rozproszenia uwagi.
• Do producentów pojazdów, firm i instytucji badawczych – należy kontynuować badania i popularyzować urządzenia w pojazdach wspomagające kierowcę i zmuszające do bezpiecznej jazdy.

ESRA3 Thematic report Nr 5 Nr 5 – Young and Aging Drivers

Więcej o projekcie: ESRA3- światowe badania opinii uczestników ruchu drogowego, pierwsze wyniki, październik 2023 r. – Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (obserwatoriumbrd.pl)