Instytut Transportu Samochodowego wraz z Europejską Radą Bezpieczeństwa Transportu (ETSC) zorganizował w Warszawie w dniu 23 stycznia 2025 r. międzynarodowe seminarium Safe&Sober (Bezpieczni i Trzeźwi). Celem projektu ETSC jest podniesienie świadomości wśród decydentów, przedstawicieli sektora prywatnego i kluczowych interesariuszy mających wpływ na kształtowanie opinii społecznej na temat konieczności ograniczenia szkód związanych z obecnością alkoholu w transporcie drogowym. Projekt opiera się na realizacji serii wydarzeń w krajach partnerskich, które gromadzą decydentów, partnerów ETSC, ludzi biznesu, ekspertów ds. bezpieczeństwa, policję i przedstawicieli mediów. Wydarzenie odbyło się w ramach polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej i było trzecim seminarium z tego cyklu organizowanym w Polsce (poprzednie miały miejsce w 2008 i 2014 roku).

Tematem seminarium w Warszawie był alkohol w ruchu drogowym i stosowanie blokad alkoholowych, jako metody w zwalczaniu problemu nietrzeźwych kierowców. Problematykę alkoholu w ruchu drogowym w krajach Unii Europejskiej przedstawił Antonio Avenoso, Dyrektor Wykonawczy ETSC, który powiedział, że alkohol jest przyczyną śmierci tysięcy osób na europejskich drogach (w 2021 r. w 23 krajach Unii Europejskiej w wypadkach z udziałem osób będących pod wpływem alkoholu śmierć poniosło 2 260 osób). Blokady alkoholowe mogą powstrzymać pijanych kierowców od prowadzenia pojazdów i ocalić życie im i innym uczestnikom ruchu. Kilka krajów europejskich: cała Skandynawia, Francja, Belgia, Litwa i Polska posiada w swoich rozwiązaniach prawnych programy dotyczące stosowania blokad alkoholowych. ETSC przekonuje, że wprowadzenie tego typu rozwiązań we wszystkich krajach może istotnie przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa na drogach i ograniczenia liczby ofiar śmiertelnych.

Seminarium pn. „Bezpieczni i trzeźwi: Alkohol w ruchu drogowym a wykorzystanie blokad alkoholowych jako metody w zwalczaniu problemu nietrzeźwych kierowców w Polsce” otworzył Kristian Schmidt, Dyrektor ds. Transportu Lądowego w DG MOVE Komisji Europejskiej i Europejski Koordynator ds. BRD. Następnie głos zabrał Wiceminister Infrastruktury Stanisław Bukowiec. Zaproszonych gości powitał prof. Marcin Ślęzak, Dyrektor Instytutu Transportu Samochodowego. Seminarium poprowadziła dr Dagmara Jankowska-Karpa z Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego ITS. Swoje prezentacje wygłosili przedstawiciele krajowych i zagranicznych instytucji, które na co dzień zajmują się problemem alkoholu w ruchu drogowym.

W pierwszej części seminarium Konrad Romik, Sekretarz Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego przedstawił rozwiązania prawne stosowane w Polsce w stosunku do kierujących i sprawców wypadków będących pod wpływem alkoholu, w tym obowiązującą od 2015 r. regulację umożliwiającą sądom zamianę części kary zakazu prowadzenia pojazdu na jazdę z blokadą alkoholową. Blokada alkoholowa to urządzenie techniczne uniemożliwiające uruchomienie silnika pojazdu w przypadku, gdy zawartość alkoholu w wydychanym przez kierującego powietrzu wynosi co najmniej 0,1 mg alkoholu w 1 dm³ (0,2 ‰ alkoholu we krwi), zgodnie z Ustawą Prawo o ruchu drogowym. Sekretarz KRBRD wskazał na duże znaczenie penalizacji i skuteczne egzekwowanie prawa w tym obszarze. Równie istotne są jednak programy edukacyjne, takie jak ogólnopolskie kampanie, kursy reedukacyjne w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałania narkomanii, które nie tylko uświadamiają uczestnikom skutki jazdy pod wpływem alkoholu, ale także pomagają w kształtowaniu odpowiedzialnych postaw na drodze.

Pani Katarzyna Łukowska, Zastępca Dyrektora z Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom w prezentacji na temat jak i co piją Polacy wskazała, że pijemy stosunkowo rzadko: alkohol spożywamy średnio 73 dni w roku (mężczyźni średnio 106 dni, kobiety 37 dni w roku, natomiast napoje spirytusowe mężczyźni piją średnio 20 dni, a kobiety 9 dni w roku).

Rzadziej niż w Polsce alkohol jest spożywany w Szwecji, Finlandii i Norwegii, a także  w Estonii, na Litwie oraz Islandii (do 65 dni w roku). Zdecydowanie częściej alkohol piją mieszkańcy Europy Południowej: Bułgarii, Chorwacji, Włoch, Hiszpanii i Portugalii (ponad 100 dni w roku). Polacy piją rzadziej, za to w dużych ilościach. Polska znajduje się na pierwszym miejscu wśród krajów europejskich, jeśli chodzi o średnią ilość czystego alkoholu wypijanego w jednym dniu picia w postaci napojów spirytusowych oraz wina. Nasz wzór picia został zakwalifikowany, jako wzór północny – pijemy rzadziej niż na południu Europy, ale za to więcej przy jednej okazji, co biorąc pod uwagę szkody zdrowotne, jest dużo bardziej niebezpieczne. Według danych GUS z 2023 r. Polacy najczęściej piją piwo (58,8%), wyroby spirytusowe (38,1%), a najmniej wina (8,1%). Statystyczny Polak rocznie wypija 5,2 litra 100% alkoholu (mężczyźni 9 litrów, kobiety 2 litry). Niestety systematycznie rośnie dostępność ekonomiczna alkoholu, czyli liczba butelek alkoholu, którą można kupić za przeciętne wynagrodzenie. Nadużywanie alkoholu dotyczy ponad 2 milionów Polaków, a ponad 0,5 miliona  jest uzależniona od alkoholu. Według WHO skuteczne strategie ograniczające spożycie alkoholu to przede wszystkim znaczne zmniejszenie dostępności alkoholu poprzez zwiększenie cen (akcyza, prowadzenie odpowiedniej polityki cenowej) ale także egzekwowanie zakazów lub ograniczeń dotyczących reklamy, sponsorowania i promocji alkoholu.

Nadkomisarz Robert Opas z Biura Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji zaprezentował dane, z których wynika, iż w 2023 roku w Polsce odnotowano 1 331 wypadków drogowych z udziałem kierujących będących pod wpływem alkoholu, w których śmierć poniosło 212 osób, a 1 506 osób zostało rannych. Ze wstępnych danych za 2024 r. kierowcy będący pod wpływem alkoholu spowodowali 1 202 wypadków drogowych (6,1% wszystkich wypadków; spadek o 129, tj. 9,7% w porównaniu do 2023 r.), w których śmierć poniosły 154 osoby (spadek o 58, tj. 27,4%), a 1 423 osoby zostały ranne (spadek o 83, tj. 5,5%).

Przedstawiciel Policji poinformował także o prowadzeniu szerokich działań w zakresie nadzoru w zwalczaniu problemu nietrzeźwych kierowców na polskich drogach. Dzięki przeprowadzonym przez funkcjonariuszy Policji w 2024 roku 16 038 095 kontroli drogowych ujawniono 92 324 naruszeń, będących główną przyczyną wypadków drogowych.

Zastępca Dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Warszawie, Pan Tomasz Matuszewski omówił organizowane przez WORD kursy reedukacyjne dla kierowców, którym tymczasowo odebrano uprawnienia do kierowania pojazdem na skutek jazdy w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Osoby takie są obowiązane ukończyć kurs reedukacyjny w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałania narkomanii, zgodnie z Ustawą o kierujących pojazdami. Tego typu kurs jest prowadzony w formie wykładów i obejmuje m.in. takie zagadnienia jak skutki wypadków drogowych, wpływ alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu na funkcje percepcyjne kierującego oraz na podejmowane przez niego decyzje w ruchu drogowym oraz psychologiczne aspekty kierowania pojazdem i uczestnictwa w ruchu drogowym. Od 2015 r. do 2024 r. w WORD Warszawa przeprowadzono 709 kursów reedukacyjnych dla 10 103 uczestników. Podkreślono, że do głównych zaleceń WORD w zakresie poprawy szkoleń reedukacyjnych należą:

• zwiększenie udziału grup AA we współprowadzeniu kursów,
• przegląd programu kursu i jego aktualizacja,
• wdrożenie metod aktywizacyjnych kursantów, np. poprzez ,,odgrywanie ról”,
• wprowadzenie opisu kwalifikacji wykładowców,
• opracowanie wniosków z nadzoru nad prowadzeniem kursów,
• ewaluację kursów,
• wprowadzenie problematyki uzależnień na kursach w OSK,
• a także egzamin państwowy, po zakończeniu kursu.

Pan Mariusz Krupa, Dyrektor ds. Przewozów i pan Jacek Lenartowicz, Kierownik Wydziału Zarządzania Przewozami Miejskich Zakładów Autobusowych (MZA) w Warszawie przedstawili  program stosowania blokad alkoholowych w pojazdach komunikacji miejskiej. MZA to największy przewoźnik komunikacji miejskiej w Polsce posiadający 1 420 autobusów, w tym 191 elektrycznych, 364 gazowych (CNG, LNG, LCNG) i 4 hybrydowych, obsługujący około 200 linii, codziennie przewożący około miliona pasażerów i rocznie wykonujący około 88 000 000 wozokilometrów. Od 2011 r. użytkowane były pierwsze 4 autobusy Solaris U18 Hybrid z fabrycznie zamontowanymi blokadami alkoholowych; w styczniu 2025 r. urządzeń Autowatch stanowiących wyposażenie autobusów jest 835, a firmy Dräger – 585. Pozostałych 50 pojazdów na wyposażeniu MZA również posiada blokady alkoholowe. Służby Nadzoru Ruchu MZA przeprowadziły w 2023 r. 7 567 kontroli stanu trzeźwości swoich kierowców (wynik pozytywny uzyskały 3 osoby w przedziale 0,09 mg/l-0,26 mg/l), a w 2024 r. przeprowadzono 7 394 kontroli, w których 7 kierowców miało wynik pozytywny od 0,05 mg/l – 0,38 mg/l.

Anneliese Heeren z Belgijskiej Federalnej Służby Publicznej ds. Mobilności i Transportu (Belgian Federal Public Service for Mobility and Transport) przedstawiła belgijskie rozwiązania prawne związane ze stosowaniem blokad alkoholowych. Alkohol w ruchu drogowym to duży problem w Belgii. W 2023 roku każdego dnia doszło do 11 wypadków z udziałem kierowców będących pod wpływem alkoholu (łącznie 4 050 wypadków) skutkujących obrażeniami uczestników. W wypadkach tych średnia zawartość alkoholu we krwi kierowcy wynosiła 1,7 promila. Alkohol i narkotyki były udziałem 40% wypadków drogowych, do których doszło w nocy podczas weekendów. Limit zawartości alkoholu we krwi kierowcy wynosi w Belgii 0,5 ‰, jedynie dla kierowców zawodowych wynosi 0,2 ‰. Latem i zimą 2024 r. przeprowadzono policyjne kontrole trzeźwości w trakcie trwającej 5 miesięcy kampanii BOB. Letnie kontrole wykazały, że 2,03% wszystkich skontrolowanych kierowców miało wynik pozytywny. Aktualnie rozpatrywana jest w Belgi poprawka ustawodawcza wprowadzająca niższe limity zawartości alkoholu u kierowców do 0,2 ‰, a dla kierowców zawodowych: zero tolerancji. Blokady alkoholowe, jako prawne narzędzie walki ze sprawcami wypadków będących pod wpływem alkoholu, zostały wprowadzone w Belgii w listopadzie 2010 r. Znowelizowane od lipca 2018 r. przepisy wprowadzają decyzją sądu blokady alkoholowe dla tych, którzy mieli 1,8 promila lub recydywistów za 1,2 promila. W Belgi w 2024 r. było założonych 1 282 blokad alkoholowych, a programem objętych było 2 518 kierowców. Program trwa od 1 do 3 lat i składa się z wielu etapów ściśle monitorowanych i podlegających ocenie. Na początku prokurator wydaje wyrok zakazujący prowadzenie pojazdu, który może zostać zmieniony na dobrowolną jazdę z blokadą alkoholową. Wówczas następuje kontakt z akredytowanym centrum monitoringu, w którym osoba poddająca się karze przechodzi testy, rozmowy z psychologiem, zapoznaje się z problemem alkoholu i narkotyków w ruchu drogowym. Następnie montowane jest w jego pojeździe urządzenie, które jest podłączone do rejestru – bazy danych ośrodka akredytowanego, sprawującego kontrolę nad osobą, która została pozbawiona uprawnień do kierowania pojazdem. Osoba ta bierze udział w szkoleniu, w którym dzieli się swoimi doświadczeniami jazdy z blokadą alkoholową z innymi, np. z uczestnikami kursu na prawo jazdy. Następnie przechodzi kolejną indywidulaną rozmowę i ewaluację, po której urządzenie jest wymontowywane z jego pojazdu lub nie. Koszty montażu urządzenia: na 1 rok – 2 250 EUR / 3 lata – 4 100 EUR. Koszty monitoringu: na 1 rok – 1 200 EUR / 3 lata – 1 700 EUR. Wysokość grzywny: min. 1 600 EUR; a za powtarzające się przestępstwo 3 200 EUR. Tłem dla tej prezentacji były wyniki badań ankietowych deklarowanych zachowań dot. jazdy samochodem pod wpływem alkoholu, narkotyków i lekarstw, przeprowadzonych w 2024 r. w ramach międzynarodowego projektu ESRA3, które wykazały, że w 22 krajach europejskich 11,6% respondentów przyznało się do prowadzenia pojazdu pod wpływem tych środków. Najmniej deklarowali takie zachowania kierowcy z Polski (4,2%), a najwięcej w Luxemburgu (24,1%) i Belgi (19%). Wśród 22 krajów Europy blokady alkoholowe popiera 76,4% ankietowanych, jednak jeszcze wyższe poparcie (78,3%) jest dla „zerowej tolerancji alkoholu dla wszystkich początkujących kierowców”. Wśród 22 krajów biorących udział w badaniu w Serbii najwięcej kierowców, bo aż 86,1%, opowiedziało się za wprowadzeniem bardziej restrykcyjnych przepisów za jazdę pod wpływem alkoholu.

Lars Ekman ze szwedzkiej Akademii Wizja Zero i były doradca Szwedzkiej Administracji Transportu (Swedish Transport Administration) przedstawił szwedzkie rozwiązania związane ze stosowaniem blokad alkoholowych. W Szwecji nie ma bardziej napiętnowanego niebezpiecznego zachowania w ruchu drogowym, jak jazda pod wpływem alkoholu, która jest przyczyną około 25% wypadków śmiertelnych. Działania, których celem jest zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych na drodze obejmują: kontrole policyjne, pogłębione badania przyczyn wypadków drogowych, stosowanie nowoczesnych technologii, współpracę wielu instytucji. Blokady alkoholowe wprowadzono od 2012 roku. Program jest dobrowolny i trwa jeden rok dla kierowców ukaranych za jazdę pod wpływem alkoholu, mających we krwi od 0,2 – 0,9 mg/l i dwa lata dla recydywistów i tych z zawartością 1,0 mg/l alkoholu. Program nie ma charakteru rehabilitacyjnego, ale w wielu przypadkach taki efekt został osiągnięty, co zostało wykazane poprzez obowiązkowe badania lekarskie (pobranie krwi przed, w trakcie i po udziale w programie). Koszt jednorocznego programu wynosi od 2 000 do 2 700 EUR, dwuletniego od 2 800 do 4 000 EUR. Programem objętym było 87% mężczyzn w wieku 45-54 lat. ; 30% skazanych za jazdę pod wpływem alkoholu. 83% uczestników ukończyło program, a 31% uczestników zostało zdiagnozowanych, jako mający problem alkoholowy. Na koniec 2018 r. około 3 000 kierowców miało zamontowaną blokadę alkoholową. Nowe przepisy wprowadzone od marca 2018 r. nie zezwalają na udział w programie blokad alkoholowych osobom uzależnionym od alkoholu, chyba że spełnią wszystkie wymagania medyczne, między innymi udowodnienie trzeźwości na sześć miesięcy przed przystąpieniem do programu.

W trakcie seminarium można było się zapoznać z działaniem blokady alkoholowej prezentowanej przez przedstawicieli producenta urządzeń, firmę Alcohol Countermeasure System (ACS).

Wszystkie prezentacje z seminarium są dostępne na stronie ETSC https://etsc.eu/safe-and-sober-talk-the-fight-against-drink-driving-in-poland/

Film z wypowiedziami dwóch belgijskich kierowców, którym zamontowane blokady alkoholowe odmieniły życie na lepsze do obejrzenia tutaj:  Video ETSC: „It has changed my life…” – How alcohol interlocks can save lives and change lives – YouTube